Müzik artık bir duygunun değil, bir imajın parçası. Estetik bir tamamlayıcı, bir ambalaj unsuru. Oysa bir sanat eserinin işlevi, görüntüyü süslemek değil, onu anlamlandırmaktır.
Sinemada müzik, yalnızca bir eşlikçi değildir; anlatının duygusal omurgasını kurar. Görüntünün ta kendisi kadar belirleyici olabilir. Sinema tarihine bakıldığında, müzikle sahnenin birleştiği o unutulmaz anlar –örneğin Star Wars’un görkemli yürüyüşü, Gladiator’ün melankolik özgürlük teması, ya da Inception’ın zamana dair yankısı bunu açıkça gösterir. Müzik, bir duygunun taşıyıcısı olduğunda, filmi aşar; izleyicinin belleğinde kalır.
Ne var ki, müzikle kurulan bu derin bağ, günümüzde bambaşka bir biçime evrildi. Dijitalleşmenin yarattığı hız ve kolay erişim, müziği gündelik hayatın arka planına itti. Artık dinlemek yerine “kullanıyoruz”. “Müzik tüketimi” denilen bu tuhaf kavram, başlı başına bir çelişki barındırıyor: Bir sanat eserinin özü, tüketilmek için değil, yaşanmak içindir. Fakat müzik platformları, bu özün sınırlarını bulanıklaştırdı. Albüm dinleme alışkanlıklarının yerini algoritmaların sunduğu listeler aldı. Şarkılar bir bağlam içinde değil, duygusal etiketler altında sunuluyor: “Relax”, “Focus”, “Good Vibes Only”…
Bu tür listelerin özenle değil, kalıplaşmış kalıplarla oluşturulduğu kolayca fark edilebilir. “Olumlu enerji” vermesi beklenen listelerde, aynı şarkıların tekrar tekrar yer aldığını görürüz. Fakat bu “iyi his” vaadi, çoğu zaman yüzeysel bir pozitifliğe indirgenir. Buna karşın, içtenliğiyle dinleyiciyi saran bir parça, çok daha güçlü bir etki yaratır. Çünkü müzikte asıl belirleyici olan, duygunun gerçekliğidir; ritmin değil, anlamın yankısıdır.
Birçok dinleyici müziğin sözlerine yoğunlaşır, bazılarıysa doğrudan melodinin içine çekilir. Fakat hangi tür olursa olsun, söz ve müzik arasında kurulan uyum, eserin inandırıcılığını belirler. Duygusal zorlamalar, sığ kafiyeler, ya da manipülatif anlatılar bu uyumu zedeler. Özellikle popüler müzikte sıkça rastlanan bu tür yüzeysellikler, dinleyiciyle kurulan bağı da zayıflatır. Sanatçının yaşam tecrübesi, entelektüel birikimi ve estetik sezgisi, müziğin derinliğini belirleyen unsurlardır. Bu derinlik eksik olduğunda, dinleme eylemi de yüzeyselleşir: Şarkı birkaç saniyede “geçilir”. Skip tuşu, modern çağın sabırsız kulağının simgesine dönüşmüştür.
Bugün müzik, sadece dinlenmiyor; aynı zamanda sergileniyor. Sosyal medya paylaşımlarında, kısa videolarda, fotoğrafların arka planında… Müzik artık bir duygunun değil, bir imajın parçası. Estetik bir tamamlayıcı, bir ambalaj unsuru. Oysa bir sanat eserinin işlevi, görüntüyü süslemek değil, onu anlamlandırmaktır.
Eskiden “soundtrack” kavramı, bir filmin kimliğini tanımlayan öğeydi. Şimdi ise her görüntü kendi müziğini arıyor; her hayat bir “mini sahne”ye dönüşüyor. Bu süreçte müzik, kendi özerkliğini kaybediyor. Görüntü, müziği yutuyor.
Oysa her müzik parçasının tek başına var olma hakkı vardır. Müzik, kendi sessizliğini hak eder. Gerçek bir dinleme anı, yalnızca kulağın değil, zihnin de dâhil olduğu bir deneyimdir. Bir Beethoven sonatı, bir halk ezgisi ya da çağdaş bir alternatif parça, sadece dikkat verildiğinde anlam kazanır.
Belki de bu yüzden sessizlik yeniden değerlidir. Sessizlik, müziğin hak ettiği yeri hatırlatır. Çünkü sessizlik olmadan, müziğin anlamı kalmaz; fon olmadan var olmayı unutur.
Müziği yeniden dinlemeyi öğrenmemiz gerekiyor. Arka plandan merkeze, tüketimden odaklanmaya, listedeki sıralamadan içsel yankıya geçerek. Ancak o zaman müzik yeniden bir “ürün” değil, bir “varlık” olur. Ve belki o zaman, sosyal medyada değil, insanın içinde yankılanır.
Kaynak Notu:
Bu deneme, yazarın 2021–2024 yılları arasında yayımladığı kişisel denemelerde geliştirdiği fikirlerin güncel bir değerlendirmesidir.
(“Soundtrack Neden Vazgeçilmez?”, nilufersencakar.blogspot.com, 2021; “Good Vibes Only”, nilufersencakar.blogspot.com, 2024)
Bir Cevap Bırakın