Çalışmam, Kamboçya’nın en önemli iki tapınağı olan Angkor Wat ve Preah Vihear’ı, Germain Bazin’in rasyonel ve irrasyonel toplumlar kuramı çerçevesinde incelemeyi hedefler. Bazin’e göre toplumlar, ahiret inancını kavramsallaştırma biçimlerine göre ayrılır: Rasyonel toplumlar, ahiret olgusunu dünyevi verilerle açıklayabilir ve bunu mimarideki düzenli yapı, gerçekçilik ve anlatı yoluyla ifade ederler. Buna karşılık irrasyonel toplumlar, mistisizm, soyutlama ve sembolizmi ön plana çıkarır. İncelemem bu kuramsal çerçeveyi, Khmer uygarlığının tarihi, dini, mimarisi ve estetik anlayışıyla bütünleştirerek ele alır.
Khmer Uygarlığı ve Kökenleri
Khmer İmparatorluğu, 9. ve 14. yüzyıllar arasında gelişmiş ve Güneydoğu Asya’nın en dikkat çekici uygarlıklarından biri hâline gelmiştir. Aşağı Mekong Vadisi’ne kök salmış olan Khmer kültürü, yerli ve Hint etkilerinin birleşiminden doğmuştur. Bölgenin refahı, verimli topraklarına ve gelişmiş hidrolik mühendislik sistemlerine dayanmaktadır. Ancak bu zirve döneminin ardından imparatorluk; askerî çatışmalar, çevresel bozulmalar ve su yönetim sistemlerinin çöküşü nedeniyle gerilemiştir.
Dini Bağlam
Khmer dini, Brahmanizm ve Budizmin senkretik bir karışımını yansıtır. Krallar genellikle Tanrı-Kral (Devaraja) kültünü benimsemişlerdir. Tapınaklar, halkın ibadetine açık yapılardan çok, bireysel erdem kazanımına yönelik özel vakıflar niteliğindedir. Bu yapılar, kozmik dağ Meru’yu simgeleyerek yeryüzü ile tanrısal âlem arasında sembolik bir bağ kurar.
Mimari ve Sembolizm
Khmer mimarisi; eksenelliğe, simetriye ve kozmolojik düzene büyük önem verir. Tapınaklar, kutsal kulelerle (prasat) teraslı piramitler şeklinde inşa edilmiştir. Su; hem pratik (sulama) hem de manevi amaçlarla mimariyle bütünleşmiştir. Süslemelerde, Hindu destanlarından sahneler, tanrılar ve göksel figürler sıkça yer almaktadır.
Angkor Wat
Kral II. Suryavarman (1113–1149) tarafından inşa ettirilen Angkor Wat, dünyanın en büyük dini anıtıdır. Vishnu’ya adanmış olan yapı, geniş bir hendek, 1,4 kilometrelik anlatı kabartmaları ve Meru Dağı’nı simgeleyen merkezi kulesiyle öne çıkar. Yapının gerçekçiliği, simetrik yapısı ve kozmik planlaması, onun rasyonel bir dünya görüşünü yansıttığını ortaya koyar.
Dangrek sıradağlarının eteğinde yer alan Preah Vihear Tapınağı, stratejik ve sınır belirleyici bir anıt işlevi görmüştür. II. Suryavarman tarafından yenilenmiş olan tapınak, kuzey-güney yönelimine sahiptir ve Shiva’ya adanmıştır. Yerleşim planı farklılık gösterse de, Angkor Wat’taki düzenli yapı ve kozmik sembolizmle benzerlikler taşır. Bu nedenle bu tapınak da rasyonel anıtlar arasında değerlendirilir.
Bazin Kuramının Uygulanması
Her iki tapınak da Bazin’in ölçütleri doğrultusunda analiz edildiğinde simetri, gerçekçi sanat anlayışı ve ilahi olguların dünyevi kavramlarla açıklanması, bu yapıların rasyonel toplumlara ait olduğunu göstermektedir. Süt, bekçilik ve zafer gibi unsurların kullanımı, ahiret kavramının insani terimlerle kavrandığına işaret etmektedir.
Sonuç
Angkor Wat ve Preah Vihear tapınakları, rasyonel toplum yapısının ürünleridir diyebiliriz. Her iki yapı da mantıklı bir planlama, gerçekçilik ve ilahi kavramların insani boyutla bütünleştirilmesi bakımından, Khmer İmparatorluğu’nun kültürel derinliğini ve kalıcılığını gözler önüne sermektedir.
KAYNAKÇA:
Bazin Germain. Sanat Tarihi: Sanatın İlk Örneklerinden Günümüze. Kabalcı Yayınları, 2014.
Farthing, Stephen. Sanatın Tüm Öyküsü. Hayalperest Yayınları, Çin 2014.
Jacques, Claude and Philippe Lafond. The Khmer Empire: Cities and Sanctuaries, Fifth to the Thirteenth Centuries. Bangkok, River Books, 2007.
Jessup, Hellen Ibbitson and Thierry Zephyr. Sculpture of Angkor and Ancient Cambodia Millenium of Glory. Washington, D.C. and Paris, 1997.
Jessup, Hellen Ibbitson. Temples of Cambodia: The Heart of Angkor. Bangkok, River Books, 2012.
Kingdom of Cambodia Council of Ministers. The Temple of Preah Vihear: Proposed for the Inscription of the World Heritage List (UNESCO), 2008.
Bir Cevap Bırakın