Sansasyonel “sanatçı” Cattelan ile ilgili gerek Anna Sansom’un 8 Temmuz 2022, gerekse Gareth Harris’in 11 Temmuz 2022 tarihli haberleri önüme düştüğünde derin bir soluk aldım. Kısaca aktarayım: Konu Amerikalı sanatçı Joe Morford’un Miami’deki bir federal mahkemede sanatçı Cattelan’ın “Comedian”ının kendi eseri olan koli bantlı “Banana & Orange”ın telif hakkını ihlâl ettiği iddiası ile açtığı dava ile ilgili.
Bu haberlerde Morford, Cattelan’ın kendi çalışmasından ‘intihâl’ yaptığını ve uygunsuz şekilde kopyaladığını iddia ediyor. Basına düşmesinin nedeni ise Cattelan’ın kendisine karşı açılmış bu davayı reddetme talebi.Ve bu talebin de Amerika Birleşik Devletleri Bölge Yargıcı Robert N. Scola tarafından reddedilmiş olması. Sonuç itibariyle, mahkeme Morford’un Cattelan’a karşı yasal işlem başlatabileceğine karar veriyor.
Morford “Banana & Orange”ın 2000 yılında, ABD Telif Hakkı Bürosu’na kaydettirdiği “Heykeller: Natürmort” adlı serisinden olduğunu iddia ediyor. İki yeşil dikdörtgen panelden oluşan bir iş. Birinde gri koli bandıyla ortalanarak yapıştırılmış bir portakal, alttakinde ise yine gri koli bandıyla tutuşturulmuş bir muz var. Koli bandı aynı zamanda kenarlarda da kullanılarak bir dikey diptik oluşturulmuş.
Hakimin ilk incelemesine göre her iki eserde de ‘gümüş renkli koli bandı’ ile ‘sarı muz’ açılı bir şekilde ortalanarak duvara yapıştırılmış. Cattelan’ın avukatlarının “Banana& Orange” daki yeşil arka plan ve maskeleme bandı gibi unsurların Morford’un işinden farklı olduğunu dile getirmelerine rağmen, Yargıç Scola, koli bandıyla yapıştırılan Cattelan’ın ‘muzunun’ “Morford’un çalışmasının neredeyse yarısını oluşturduğunu, bu yönüyle öne çıktığını” ve bu nedenle “Morford’un çalışmasındaki ‘muzun’ nicel ve nitel olarak böylesi bir iddiada bulunmak için yeterli olduğunu” belirtiyor.
Ayrıca Cattelan Banana&Orange’daki “koordinasyon ve düzenlemenin” telif hakkı korumasını sağlayacak kadar “yeterince orijinal” olmadığını iddia etse de, Yargıç aynı fikirde değil ve şunları söylüyor: “bir muzu ‘gümüş koli bandı’ ile duvara yapıştırmak çok yüksek bir yaratıcılığı desteklemeyebilir, ama absürt ve saçma doğası ile gerekli olan “minimum yaratıcılık derecesini” karşılar.
Cattelan “Banana&Orange”daki meyvelerin sentetik olduğunu, “Comedian” daki “muzun” gerçek olduğunu söyleyerek ısrarla Morford’un telif hakkı iddiasını geçersiz kılmaya çalışıyor, ancak Scola, “Morford’un telif hakkı talep edebileceğini” belirtiyor.
Morford ise çalışmasının görüntülerinin 2008’den beri sosyal medya ve kendi web sitesinden erişilebilir olduğunu iddia ediyor.
Peki Cattelan’ın “muzu” Joe Morford’un “muzunu” ne derece ihlal ediyor? Scola bu noktada Cattelan’ın “Comedian”ının Morford’un “Muz ve Portakal” ı ile önemli derecede bir benzerliğe sahip olduğunu ve bunun da yeterince ortaya konulduğunu söylüyor.
“Comedian” Maurizio Cattelan’ın işinin adı ve 2019’da Art Basel’de, oldukça tantanalı bir şekilde Perrotin’in standında alaya alınıp dalga geçilerek ve ilgili üçkağıtçıların ağızlarının suyunu akıtarak “eşzamanlı” olarak tüm dünya basınına düşmüştü. Yasal belgelere göre galeri, eseri kopyalarıyla birlikte toplamda 390.000 dolardan fazlaya satmıştı.
The Art Newspaper ile röportajında Cattelan özetle şunları söylüyor: “Benim için komedyen bir şaka değil, samimi bir yorum. Bir panayırda başkaları nasıl resimlerini satıyorsa ben de bir muz satabilir, sistem içinde oynayabilirim. Ama kendi kurallarım dahilinde.”
Bakalım kendi kurallarını sanat dünyasının akrobatlarına kabul ettirdiği gibi Amerikan Mahkemelerine de kabul ettirebilecek mi Cattelan? Ortada tartışmasız bir benzerlik ve fikir aşırması varken… “Kral Çıplak” iken… Hatta yargıç bile argo tabirle “yemiyor!” iken.
Uzun süredir dile getirdiğimiz ama her ne hikmetse gündeme alınmayan ya da gündemden türlü manipülasyonlarla düşürülen ülkemiz sanatındaki “intihâl” vakaları geliverdi aklıma. Şahsen de acı bir şekilde tecrübe ettiğim ve yargıya taşıyıp ihtarlarda bulunduğum trajikomik haller; bir özür bile dilenmeyen… Sanatta intihali alışkanlık haline getirmiş olan bu kifayetsiz muhterisler için savaş henüz başlıyor dünyada ve burada anlaşılan:) Dikkatli olmak lazım dedikten ve yargıç Robert N. Scola’ya bir selam çaktıktan sonra devam edeyim… Ha unutmadan: Scola bir süre sonra sanat dünyasında efsanevi İtalyan yargıçlar gibi anılabilir:) Kim bilir? Zor ama, darısı bizim sanat dünyamızın başına… Bu yöntemlerle hilesiz, hurdasız bir “sanat” mümkün olamayacağı için acaba ne vakit foyaları ortaya çıkacak diye de bekleyelim bakalım diğerlerini. Kaç kahraman çıkacak? Yargıç Scola beni çok şaşırttı! Bunlar iyiye işaret…
Bu yazıyı aramızda olmayan değerli eleştirmen Bedrettin Cömert’in ölüm yıldönümü olan 11 Temmuz’da yazıyorum. Bereket her şeye rağmen az da olsa Cömert’in anısını yaşatan vefalı, değerli eleştirmenlerimiz var. Özkan Eroğlu, Ali Şimşek ve adını anamadığım diğer güzel, aydınlık insanlar gibi… Cömert gibi. Düşünce hayatımız içinde, kültür-sanat alanında onlarca çok donanımlı kişi olmasına rağmen, bunlar sermaye ile ilişkilerine verdikleri önem kadar, bu meselelere dikkat buyurmuyorlar her ne hikmetse. Sanatta intihal ve çalıp çırpmalar sürüp gidiyor… Sürecek de böyle devam ederse. Yargıç Scola’ları kısa dönemde buralarda göremeyecek olsak bile hep birlikte yeni bir başlangıç yapılabilir oysa.
Bizde ortaya çıktığında en merak ettiğim de “Kandırıldık!” diyecek olan ‘koleksiyoner’ ve diğerlerinin suratlarının alacağı ifade! Ellerindeki çalıntı işlerle kalakaldıklarında! Umarım Morford amacına ulaşır ve hak yerini bulur. Tabii o da aşırmamışsa:))
Ben de düşünüyorum nasıl bir tavır alacağımı önümüzdeki günlerde. Hatalarında “ısrar” ederlerse bu ülkemiz sanatı açısından hiç de iyi olmaz! Karpuz kabuğu suya düşmeden ellerini çabuk tutsunlar. Tarihi, yeri, zamanı belli işlerimin. Hâlâ bir şansları var! Özür dilerlerse ve bir daha yapmayacaklarına söz verirlerse belki Cattelan’ın akibetine uğramazlar. Kim bilir belki öte alemlerde de yine bu mevzuyu dillendiririz çözülmezse işler:)
“Aşırıyor ama üretiyor abi!” diyen şakşakçılar oldukça, şımarık “sanatçı” toplama “eserleriyle” parende atsa alkış tufanına tutuldukça, bunlara güzellemeler düzen bir sanat yazarı ve sözde medya oldukça da, bu işlerde bir düzelme zor görünüyor!
İşine isim koyamayan “sanatçılara” fikir veriliyor. Oysa hep söylemişimdir “bir ‘eser’ ismiyle doğar!” Bunu bile yapamıyorsa külliyen bıraksın bu işi! Fikir veren de kendine saklasın! Bunlar iyilik değil! Kuluçka haline bile gelmeden, zıvanadan çıkıp darmaduman hale geliyor her şey. Ama “ünlü” veya henüz ünlü(!) olacak ve satacak başkasının fikriyle yaptığı işini!
Hep de böyle olmuş diyorlar. Mahallenin akıllısı ben miyim? Neyse. Kaptan’ı yazmak istiyorum aslında. Bir de köpeklerini onların. Ve Baruch’un yanıtını onlara. Sonra ama…
Eğer içinde bulunduğumuz zaman diliminde tüm dünya küresel bir köy ise oturup kendimizi kültür-sanat alanında, “kendilik etiği” bağlamında aşırmama, çalmama konusunda gözden geçirmemiz, aksi durumda da her an birilerinin ifşaatı ile karşılaşma riskini de baştan kabul etmemiz gerekiyor gibi…
Hep sanattan bahsedip canınızı sıkmayayım. Biraz da iktisadi konulara değinip bitirelim : Geldiğimiz noktada ülkemiz tarım ve hayvancılığının ithalat- ihracat açısından durumu nedir? Böyle giderse bir gıda krizi mi bekliyor bizi? Dip kriz olacaksa bu dünyadaki genel gidişatın, krizin bir yansıması mı yoksa yıllar içinde iç dinamiğin getirdiği doğal, kaçınılmaz bir sonuç olarak mı okunmalı?
Ey çobanlar! Bu sürülerin akibeti ne olacak peki? Bunları siz mi güdeceksiniz yine? Yoksa dışarıdan çoban mı getirteceksiniz? Meslek ölüyor. Ama evlerini, ülkelerini terkeden bu iyi niyetli çocuklara da yazık! Tüm yurtta… Umarım emeklerinin karşılığını yeterince alıyorlardır. Çobanlığı yapamadığımız ortada! Kangalları da zehirlemişler zaten. Uyuklayıp duruyorlar. Sürü de yanlış yerde otluyor. Yediklerinden “beyin sisi” gelişmiş. Sisli bir koyun beyni de diğerinin yoncasına göz dikmiş bekliyor… Hava da puslu zaten… Ben kaçayım artık!
Evet sayın ilgililer! Durum bu özetle. Çok üzgünüm: “Size yalan söylediler!”
11 Temmuz 2022
https://news.artnet.com/art-world/an-artist-sued-maurizio-cattelan-banana-2144524